[tumula] susunod na kabanata

kagaya ng libro

kailangan kitang isara

matapos pagurin ang aking mga mata

sa pagpepyestang ikaw ay mabasa

kagaya ng panulat

kailangan kitang ihimpil

matapos lumuha ng sandamakmak

ang sandata ko sa lulukuting papel

kagaya ng makina

kailangan kong tumigil

kung hindi ay disgrasya

pareho nating aabutin

kagaya ng dahon

kailangan kong malanta

upang bigyang patlang

bagong usbong sa sanga

kagaya ng tula

hindi laging may tugma

subalit di kailanman mawawala

itinatagong talinghaga

kagaya ng ilog

may hangganan akong tinatantsa

sapagkat iba ang sapa

ang dagat at ang daloy ng luha

-"susunod na kabanata", severino hermoso

[tumula] love letter mula sa CS*

walang pulang rosas

sa aking mga kamay

upang sa araw ng puso

sa iyo'y aking ibigay

walang matamis na tsokolate

akong maiaabot

walang lobo't regalo

akong maihahandog

at kahit itong liham

batid kong di aabot

upang iparating ang pagbati

ng mainit na pag-irog

walang pulang rosas

dito malapit sa akin

ang kaulayaw lang

sa aking tabi itong M16

at ang pouch ng magasin na kayakap

sa mahamog na gabi

habang tinatanglawan ako ng kandilang may sindi

sa aking pagsusulat nitong liham na hinahabi

walang matamis na tsokolate

akong maipapadala

at kahit dito sa liham

di mo maaasahang masilip

salitang matatamis ay nakaukit

marahil sapat nang maiparating

kahit gaano kahirap

na sa araw na ito

at mula noong madama kong

tinatangi ka

maghihintay ako sa ating

binubuong pagsinta...

-"love letter mula sa CS", maria baleriz
*CS = countryside. ito ay pinilas na bahagi.

[tumula] ganito kita aalalahanin

marilag ang buwan ngayong gabi

at tatahiin niya ang dalawang bagay:

ang paglisan at ang pagdating.

unti unti niyang ihahatid sa pampang

ang araw na papalayo na ang kinang

kasabay ng paghihintay na naglilibang

sa pagdaong ng bagong araw na hirang

ipapatianod na niya sa alon ng tiwasay na dagat

ang bigat ng papalayong araw

kung saan isusulat na ito ng kasaysayan

at ibibilang sa masagana nitong nakalipas

makulay ang bawat paglisan

lipos ng pandama at pagmamahal

may lila para sa pagmamahal

at may kahel para sa alab na tangan

naghuhumiyaw ang pula sa paglaban

at ang bughaw ay pilit na pumapailanlang

subalit ano nga kaya ang kulay ng paglisan?

ganito kita aalalahanin

isang bahagharing di magmamaliw sa paningin

palaruan ng kulay at damdamin

at sa aking gunam gunam nakangiti man din

sapagkat ikaw ay hindi kumukupas na alaala

at hindi nagmamaliw sa kariktang iniadya

kaya sa pagsalubong ko sa paparating na umaga

ba-ba-u-nin kita

babaunin...

-piping walang kamay

*bahagi ng tulang "ganito kita aalalahanin" ni piping walang kamay
**ang larawan ay mula sa layoutsparks.com

[tumula] paggunita sa isang Ka Bel

nagpaskil sila ng pagbibigay pagkilala

upang sa kalagitnaan ay lituhin din lang ang masa

ibinandila ka ng mga nagpapanggap na makabayan

upang masabi lang na kaisa sila sa paglaban

nagsusulputan ang mga hungkag at pilantropo

tuwing gugunitain ang kaarawan at araw ng pagpanaw mo

pero hinding hindi nila kami maloloko

dahil may isang huwarang gabay kami sa iyo

hindi mag-aatubiling mangutang

lalo't gipit ang abang kalagayan

naturingan kang mambabatas sa kongreso

subalit ipinakita mong sa masang anakpawis di ka nalalayo

handang makitulog sa piling ng masa

at makikain kung ano ang nakahain sa mesa

lalahukan mo ito ng mga gintong aral mong turo

na magpapasarap pa sa kainang kamay ang pangsubo

wala man ngayon ang katawang tao mo

lalo't tuwing sasapit ang Mayo uno

sa tuwi-tuwina'y kasama ka namin:

sa bawat manininda doon sa Quiapo

sa bawat mukha ng mga taga-Tondo

sa mga kargador sa pyer at terminal ng bus

sa bawat tsuper ng dyip at bus at taksi

sa bawat batang palaboy at di makapag-aral

sa bawat matang ginugutom ng sistemang gahaman

sa bawat magsasakang nagtitiis sa kahirapan

sa bawat masang anakpawis

lagi't lagi nasa amin kang gunita

sapagkat di kailanman malilimot ang iyong ginawa

kung paanong ang dedikasyon sa trabaho

hindi mapipigil ng kahit na sino

naalala ko pa ang nakakamanghang kwento

tungkol sa pagiging huwaran mo

kahit pa naputol na ang kuryente ninyo

dahil wala talagang pera pambayad sa atraso

hindi ka naawat na tapusin ang batas na panukala

upang pagtaas ng sahod ng mga manggagawa

at kabuhayan ng mga maralita ay malikha

Ka Bel

marami pa din kaming naghahanap sa iyo

sa tuwi-tuwina

nananabik

hindi pa din makapaniwala

parang kailan lang naman

kasama ka naming nagmamartsa sa lansangan

sabay tayong umaawit sa mga pagkilos

dinadakila ang madla sa kanilang pakikipagtuos

umaawit

at muling umaawit ng pagdakila ang madla

sa kabila ng iyong pagkawala

mula ng kumilos ka para sa panlipunang paglaya.

iniukit mo na habangbuhay ang kung ano ang nararapat na tama

hindi ka nabigo

at hindi mabibigo

kikilos kami at ang sambayanan

upang bigyang kaganapan ang mga paglayang pangako

-(May 1, 2010)

Dalampasigan, Nasaan ang Pag-ibig?

Naglalakad ako sa may tabing dagat. Masangsang na ang amoy nito subalit matingkad ang kanyang mga ulap. At sa gabing paparating, ikukubli niya ang kanyang kariktang batbat na ng pilat at mga hinaing. At sa gabing parating, magbibihis siya ng makulay na kamiseta. Kumikinang ang ganda niya kahit walang koloreteng kasama. Sapat na ang mga ilaw upang bihisan siya ng alindog na tunay na kaiga-igaya sa mga mata. dagdag na marahil ang mahaharot na sinag na nagkukubli sa kanyang kumukupas na ganda.

Matagal kong hinanap hanap itong dalampasigan. At ang mga tao na siya na ang naging kanlungan. kasabay ng paglipas ng mga taon, patuloy kong tinatahak ang landas ng kasagutan sa matagal ng katanungang bumabagabag sa akin mula pa noon.

naaalala ko pa noong madinig ko ito. sa isang estrangherong di ko pa naaarok ang talinghagang hinahabi sa mundo. subalit kagaya ng karamihan. kagaya ng bawat nilalang. may angkin siyang lalim at natatanging kaalaman. at sa tanong na kanyang tinuran sa harap ng hinahangaang dalampasigan doon nagbago ang lahat lahat. tila huminto sandali ang aking mundo. napakunot ang aking noo. at napaisip. animo sigaw na hanggang ngayon ay umaalingawngaw pa din ang kanyang tanong sa daigdig. sa harap ng hinahangaang dalampasig.

"Nasaan ang pag-ibig?"

hindi ko alam kung problemado siya. at sinusubukan niyang bumalik sa reyalidad. sa katinuan. hindi ko alam kung anu-ano ang kanyang iniisip noon. kung magulo ang takbo ng mga bagay bagay sa kanyang utak kagaya ng sinasalamin ng kanyang larawan noon. gusgusin. nanlilimahid sa libag. marusing ang suot na damit. at ilang buwan na, sa hinuha ko, na hindi pa naliligo. hindi ko alam kung nalugi siya sa kanyang negosyo. o iniwan ng kasintahan o asawa o pamilya. hindi ko alam kung nabiktima siya ng mga taong gipit sa pinansya kung kaya't inagawan siya ng kagamitang maaaring maibenta o maisangla o pagkakaperahan upang may maipangpakain sa nagugutom na sikmura ng mga anak at asawa. hindi ko alam kung nabiktima siya ng mga manlolokong nangangakong makapagtatrabaho siya sa ibang bansa at dahil nagbaon sa pagkakautang ay naging palaboy upang takasan ang masaklap na naging kalagayan. hindi ko alam kung inagawan sila ng lupa ng isang ganid na pulitiko o hasyendero sa probinsya nila at dahil lumaban siya'y nadamay ang kanyang mga mahal sa buhay at siya na lang ang nakaligtas kaya ngayon dahil nawala na ang halos lahat lahat sa kanya ay nagpagala gala sa kalsada ng maynila. hindi ko alam kung dahil sa babang na sahod niya at dahil sa hirap ng buhay ay nagkabaon baon sa utang sa dahil sa labis na kahirapan at problemang pasan pasan pinili niya ang lansangan. hindi ko alam. hindi ko alam bakit niya nasabi iyon. ang mga katagang nasaan ang pagmamahal? pero naging makahulugan ang mga kataga niyang binitawan ng mga sandaling iyon. matalinghaga. at kahit magpahanggang ngayon natitigagal ako. may katiting ng diskriminasyon sa isip dahil di makapaniwalang masasambit iyong ng tulad niya ng mga sandaling iyon. hindi ko alam. pero malaki ang naitulong niya sa akin. at sa kabilang banda. naitanong ko din sa aking sarili.

"Nasaan nga ba ang pag-ibig?"

hanggang ngayon. tinatanong ko ito. hindi dahil sa hindi ko pa nahahanap ang aking pagsinta. hindi dahil sa lumisan na itong damdamin halos anim na taon na ang matuling naglakbay. tinatanong ko pa rin ito magpahanggang ngayon. hindi dahil sa wala ako nito ngayon sa burges na pamantayan ng pag-ibig. hindi dahil sa wala akong kahawak kamay sa paglalakad sa pook pasyalan. hindi dahil sa wala akong kahawak kamay sa mga iskinitang dinadaanan. hindi dahil sa wala akong inaalalayan na sinisinta sa paglalakad o pagsampa sa magarang kotse dahil wala ako nito pareho. hindi dahil wala akong kapalitan ng mga mensaheng "ingat ka" o "kumaen ka na ba?" o sinasabihan ng "mahal kita". hindi dahil sa mga ito. subalit tinatanong ko ito hanggang ngayon. dahil hanggang ngayon nalilito. hanggang sa sandaling ito may gulo. medyo.

hanggang ngayon bumabalik ako. doon sa dalampasigan. nagbabaka sakaling magkita kaming muli noong taong gusgusin. baka sakaling makausap ko siya at maitanong kung nahanap na ba niya nasaan ang pag-ibig? baka sakali kasing kung hindi pa niya natatagpuan ang pag-ibig na hinahanap ko rin. at sa tingin ko ng maraming iba pa, matulungan ko siya na mahanap namin. sa nagdaang mga panahon kasi, sinuri ko ang mga bagay, pangyayari, salita, pagkain, lugar, tao, damdamin, at awitin. ang mga likhang sining. baka sakaling mapagtagpi tagpi namin. o baka rin hindi. subalit anu't ano man, mainam na aming sinubukan.

"Nasaan ang pag-ibig?"

nasa sabong ginamit mo. sa usok na ibinubuga ng tambutso ng sasakyan at malalaking 'tsimniya' ng mga pabrika. sa cellphone mo. sa mensaheng "ingat" ng bawat ina sa kanyang asawa at anak. sa nagnakaw ng pitaka noong ale sa palengke. sa mga welga. sa perang binibilang ng mga may ari ng kompanya. sa malamig na kainan ng McDo sa Avenida. sa mga rally sa Mendiola. nasa mga mahihigpit na yakap na madalas kong masilayan sa magkasintahan sa isang sliblib na sulok sa luneta.

naroon sa mga silid aralan. sa mga laboratoryo. sa mga kemikal na pinaghalo halo sa isang test tube at inilagay sa isang test tube rack. naroon sa naglalakihang mga billboard sa EDSA. nakalapat sa mga katagang "ang hinahawakan mo ngayon ay ang kinabukasan ng mundo" na nakasulat sa isang urinal ng MMDA sa kahabaan ng EDSA.

"Nasaan ang pag-ibig?"

marahil naroon din sa isang pagkakataon. o marami. kung saan inaabot ng isang kamay ang bayad ng isang ale upang ipasa sa isa pang kamay. hanggang makarating sa kamay ng tsuper ng dyipni. may pag-ibig doon. marahil.

o kaya sa nasaksihan kung sunog. sa isang squatter's area sa recto. aligaga ang lahat na maapula ang apoy na unti unti ay nginangata ang mga bagay na kakayanin pa ng kanyang sikmura. may pag-ibig doon. marahil. naroon sa pagnanais nilang mapuksa ang apoy. na lalo pang lumalaki at tumutupok ng maraming bagay. naroon sa maingay na serena ng trak ng bumbero na papalakas ng papalakas habang nalalapit sa aking kinatatayuan. may pag-ibig din doon. marahil. at siguro. naroon ang pag-ibig sa mga sigawan at hiyawan. at mga kilos ng paghila sa hose ng tubig. sa pagpapasahan ng mga timba ng tubig at ihahagis ang laman sa apoy na nagpipilit pang lumamon ng mga bagay na kaya nitong pagningasin. naramdaman ko talaga nandoon ang pag-ibig. mainit kasi. naglalagablab. pati ang mga mata ng mga tao nakita ko ang alab. habang ako nasa di kalayuan. nakatunganga. matama silang pinagmamasdan. may pag-ibig din sa ganoon. marahil.

nandoon ito sa kulay itim na t-shirt ng isang dalagang maganda. na nadinig ko mula sa usapan ng dalawang binata na nakasakay ko sa dyipni. chicks daw ang tawag sa kanya. nasa katagang sexy na sinambit ni manong noong makita niya ang isang binibining naglalakad sa kalsada at tila kinulang sa tela ang suot nito't postura. may pag-ibig marahil doon. siguro. kahit katiting. ewan. nasa kulay lilang bestida ni lola. na may desenyo ng mga bulaklak at bilog na kulay dilaw at pula. may pag-ibig doon. ang ganda. nasa kulay tsokolateng sapatos ni kuya. nasa naipit na paa. nandoon sa shades ng isa kong kasama kanina sa panonood ng sine sa may mall doon sa may Ermita. naroon sa mga nagnanais ng kotse at sapatos at damit at laptop na atat na atat ng mabili. nasa mga inuman. at mga birthday party. sa mga swimming at outing upang tanggalin ang pagod ng halos buong panahong pagtatrabaho at pag-aaral. nasa mga sigarilyong nakapakete at hinihithit. nasa mga lighter na pansindi. naroon ang pag-ibig. siguro.

nandoon sa mga pawisang katawan sa pabrika. sa mga katawang madalas ay mag-overtime upang makalaki ng kita subalit ang totoo kakarampot pa din ang matatanggap mula sa mga kapitalistang ganid sa tubo. naroon sa silid na malamig sa makanyang. nasa baril na sukbit sukbit ng mamang pulis na malaki ang tiyan sa kanyang tagiliran at kung makangisi daig pa ang kontrabidang si Paquito Diaz. nasa mainit na singaw ng lupa sa katanghalian. sa alimuom na sumibol mula sa mainit na kalsadang winisikan ng tubig.

nasa mga bote ng alak na tinotoma ng mga lasenggero sa isang kanto ng iskinitang binagtas ko pauwi. naroon sa kanilang pulutang pinagsasaluhan. nasa platito ng mani nilalantakan nila bilang pulutan. natanaw ko din ang pag-ibig. doon sa labada ni nanay Violy. nasa mga hugasing plato at basong inaaway ngayon ni nanay merli. naroon ang pag-ibig. doon sa naghihimas ng manok na si tatay Ben.

"Nasaan ang pag-ibig?"

naroon sa text message na, "mahal kita behbeh koh! :) mwuahh!" at rereplyan naman ng ganito, "mas mahal kita behbeh q! mwah mwah mwah! :* " ng kasintahang ibig iparamdam ang pag-ibig kung ano. samantalang sasandali lamang silang nagkalayo. at mangingiti ka sa kaalamang ito. at maging ikaw na makakabasa nito. naroon ang pag-ibig. siguro.

Nasa bukid na binubungkal upang pagtaniman. Nandoon sa kasamang umakyat sa bundok upang itaas ang antas ng pakikibaka. upang makipamuhay sa mga magsasaka. iniwan ang rangya ng buhay sa maynila. naiwan ang pamilya doon sa lungsod. naiwan ang isang pagsintang nasa murang gulang pa lamang. isang pagsinta na tulad niya ay nakikibaka. nakikibaka subalit may lungkot sa mga mata. ang puso ay may dugong iniluluha.

naroon sa mga buhay na nawala. namatay sa sakit. o pinatay ng mga ganid. nasa mga paglaban at pag-awit. at pagtula at pagsayaw. naroon sa mga pelikulang inabangan at inaabangan. nasa mga linya nina guy at pip noong araw. nasa mga litanya di ngayon nina Dingdong at Marian. at John Lloyd kay Bea. o ni Gerald kay Kim. nasa mga pabangong nakalata. babasaging sisidlan na pagkamahal mahal ng halaga. may pag-ibig sa kanila. marahil

nasa luntiang kabundukan ng cordillera. nasa mga ugat ng puno. sa mga dahon nito't sanga. naroon sa higad na maingat kung gumapang at nanginginain ng dahon. nasa mga mariposang natatangi ang ganda. sa langit na bughaw. sa ulap na kanina ay aking natanaw. naroon sa makulay na bahaghari na gumuhit na parang pagngiti. nasa mga langay-langayan, pipit, at iba pang ibong nagliparan sa himpapawid habang ang iba'y namamahinga sa mga sanga at kawad ng kuryenteng nakabitin sa dalawang tore. naroon sa pagluha ng langit. na sinalo ng lupa at naipon ng bundok subalit hindi niya matanganan lahat kaya may ilog na tinatawag. at siyang bumiibitbit lahat ng tubig at rumaragasa. patungo sa dagat na kay lawak at matalinghaga.

nasa mga dapithapong nahahapo ako sa paglalakad kaya mauupo ako sa bangketa agad gad. habang mamalasin ko ang sandamakmak ng taong naglalakad. at oobserbahan ko ang kanilang mga galaw. ang kanilang mga mukha. ang kanilang buhok. may kalbo. may maikli. may napapanot na parang kandilang naluluoy. nandoon sa mga suot nilang damit. may magara at tingin ko'y mamahalin. nasa tatak ng kanilang suotin. may gawa ni mang karding. at ang iba may maliit na check. nakasando si ate. si lola nakasapal ang makapal na kolorete. nandoon ang pag-ibig. nasa nagtitinda ng dyaryo at kendi. nandoon sa kainan ng kwek-wek at isaw sa hintayan ng dyip sa may pedro gil. may pag-ibig doon sa mga nagkalat na basura. tansan at plastik. sa mga pinturang lumapat sa mga pader at kalsada upang bumuo ng mga mensaheng salita at obrang pinta. naroon sa mga awit ni yoyoy villame. nasa telebisyon at bentilador. na mabilis pa ata ang ikot ng mga disco ball. nasa mga ilaw na mahaharot. nandoon sa perang papel na aking napulot. nasa bente-singko na aking nadampot sa kalsadang medyo nilulumot. nasa camera ng potograper. nasa loob ng computer.

"Nasaan ang pag-ibig?"

huwag itanong kung mayroon ako nito. nasa lahat ng panahon at lugar ito. nasa bulsa mo. nasa likod ng dibdib mo. subalit hindi lamang nananahan sa bagay na nandoon at sing laki ng kamao. pumipintig. tumitibok. nasa hangin. sa lahat ng bagay na pumipintig. o sa walang buhay pero nagagamit. naroon. naroon siguro ang pag-ibig. sa palagay mo?

tumula: kwarenta y tres

upang ang mamamayan ay higit pang mapagsilbihan
na sa kasalukuyan ay pinagkakaitan nitong pamahalaan
ng karapatan sa libreng serbisyong pangkalusugan

silang kwarenta y tres
nagtipon upang magsanay
at patuloy na magpakahusay
sa gawaing pangkalusugan
upang sa gayon makapagsilbi sa mamamayan
at ang mga sakit at aksidente agad malunasan

serbisyong walang hinihintay na kapalit,
bayad na pera o medalyang sa leeg isasabit
o plake o tropeong ipagmamalaki
dahil kahit gantimpala di nila inaari

sapagkat para sa kanila
ang tunay na paglilingkod
di kailanman matutumbasan ng salapi

subalit itong mga militar at pulis na tuliro at bopol
sa labis na desperasyong ang mga NPA ay malipol
kwarenta y tres na manggagawang pangkalusugan
mga tunay na huwarang sibilyan at di armado
kanilang pinaratangang mga rebelde diumano
upang bigyang katuwiran ang kanilang pagdakip
isang malaking katarantaduhang matagal ng sa kanila nakalakip
at ipagyabang sa madla ang kanilang matagumpay daw na kampanya:

sa pagtatapos ng 2010 ang NPA wala na
utos ng kurakot na amo nilang si gloriang walang kwenta

nagkakamali kayo sa pag aakala
sapagkat di kailanman malulupig ang
tunay na malapit sa masa

kung NPA ang paglilingkod sa mamamayan
salamat at tinutulungan ninyong ipakita ang katotohanan

kung ano ang kulay ninyong mga berdugong militar
at ano ang kawastuhan sa mga mga rebeldeng inyong
pinipilit lusawin sa kasalukuyang lipunan

ngayon pa lang
ngayon pa lang
dapat na ninyong maunawaan
nabigo na kayo sa kwarenta y tres

nabigo na kayo sa sambayanan
dahil tinulungan pa ninyong hikayatin kami

ang pagrerebelde ang wasto
na NPA ang dapat tularan

tunay na naglilingkod sa mamamayan!

-"kwarenta y tres",

[tula] bigong pagsinta

hahanapin kita sa bawat ngiti ng masa

sa mga pag awit ng oyayi at pakikibaka

hahanapin kita sa bawat sulat ng panawagan

na ikinahig sa mga pader ng pagsasamantala at kaapihan

hahanapin kita sa bawat musikang papailanlang sa hangin

na magpapaindak ng mahinhin sa katawang pagal ngunit patuloy sa paglaban

hahanapin ko doon

ang pagmamahal

na minsan kong pinangarap at inasam

na magmula sa iyo makakamtan

sa kanila ko hahanapin ang mga yakap

sa malamig na gabi at nangungulilang umaga

sa kanila ko hahanapin ang mga halik ng paglaban at paglaya

sa kanila ko hahanapin ang pag ibig na pinangarap kong matamasa

at naniniwala ako

tagumpay ko itong makukuha

dahil ang pag ibig ay pananagumpay

sa gitna ng kabiguan

dahil ang pag ibig ay pakikibaka

dahil ang pag ibig ay pagpapalaya

dahil ang pag ibig ko sa masa ay para sa iyo

at ang pag ibig ko par sa iyo ay para sa masa

-mula sa tulang "bigong pagsinta" ni severino hermoso

[election] what is a party-list system of elections?

REPUBLIC ACT No. 7941 March 3, 1995
PARTY-LIST SYSTEM ACT

REPUBLIC ACT No. 7941

AN ACT PROVIDING FOR THE ELECTION OF PARTY-LIST REPRESENTATIVES THROUGH THE PARTY-LIST SYSTEM, AND APPROPRIATING FUNDS THEREFOR

Section 1. Title. This Act shall be known as the "Party-List System Act."

Section 2. Declaration of part y. The State shall promote proportional representation in the election of representatives to the House of Representatives through a party-list system of registered national, regional and sectoral parties or organizations or coalitions thereof, which will enable Filipino citizens belonging to marginalized and under-represented sectors, organizations and parties, and who lack well-defined political constituencies but who could contribute to the formulation and enactment of appropriate legislation that will benefit the nation as a whole, to become members of the House of Representatives. Towards this end, the State shall develop and guarantee a full, free and open party system in order to attain the broadcast possible representation of party, sectoral or group interests in the House of Representatives by enhancing their chances to compete for and win seats in the legislature, and shall provide the simplest scheme possible.

Section 3. Definition of Terms. (a) The party-list system is a mechanism of proportional representation in the election of representatives to the House of Representatives from national, regional and sectoral parties or organizations or coalitions thereof registered with the Commission on Elections (COMELEC). Component parties or organizations of a coalition may participate independently provided the coalition of which they form part does not participate in the party-list system.

(b) A party means either a political party or a sectoral party or a coalition of parties.

(c) A political party refers to an organized group of citizens advocating an ideology or platform, principles and policies for the general conduct of government and which, as the most immediate means of securing their adoption, regularly nominates and supports certain of its leaders and members as candidates for public office.

It is a national party when its constituency is spread over the geographical territory of at least a majority of the regions. It is a regional party when its constituency is spread over the geographical territory of at least a majority of the cities and provinces comprising the region.

(d) A sectoral party refers to an organized group of citizens belonging to any of the sectors enumerated in Section 5 hereof whose principal advocacy pertains to the special interest and concerns of their sector,

(e) A sectoral organization refers to a group of citizens or a coalition of groups of citizens who share similar physical attributes or characteristics, employment, interests or concerns.

(f) A coalition refers to an aggrupation of duly registered national, regional, sectoral parties or organizations for political and/or election purposes.

Section 4. Manifestation to Participate in the Party-List System. Any party, organization, or coalition already registered with the Commission need not register anew. However, such party, organization, or coalition shall file with the Commission, not later than ninety (90) days before the election, a manifestation of its desire to participate in the party-list system.

Section 5. Registration. Any organized group of persons may register as a party, organization or coalition for purposes of the party-list system by filing with the COMELEC not later than ninety (90) days before the election a petition verified by its president or secretary stating its desire to participate in the party-list system as a national, regional or sectoral party or organization or a coalition of such parties or organizations, attaching thereto its constitution, by-laws, platform or program of government, list of officers, coalition agreement and other relevant information as the COMELEC may require: Provided, That the sectors shall include labor, peasant, fisherfolk, urban poor, indigenous cultural communities, elderly, handicapped, women, youth, veterans, overseas workers, and professionals.

The COMELEC shall publish the petition in at least two (2) national newspapers of general circulation.

The COMELEC shall, after due notice and hearing, resolve the petition within fifteen (15) days from the date it was submitted for decision but in no case not later than sixty (60) days before election.

Section 6. Refusal and/or Cancellation of Registration. The COMELEC may, motu propio or upon verified complaint of any interested party, refuse or cancel, after due notice and hearing, the registration of any national, regional or sectoral party, organization or coalition on any of the following grounds:

(1) It is a religious sect or denomination, organization or association, organized for religious purposes;

(2) It advocates violence or unlawful means to seek its goal;

(3) It is a foreign party or organization;

(4) It is receiving support from any foreign government, foreign political party, foundation, organization, whether directly or through any of its officers or members or indirectly through third parties for partisan election purposes;

(5) It violates or fails to comply with laws, rules or regulations relating to elections;

(6) It declares untruthful statements in its petition;

(7) It has ceased to exist for at least one (1) year; or

(8) It fails to participate in the last two (2) preceding elections or fails to obtain at least two per centum (2%) of the votes cast under the party-list system in the two (2) preceding elections for the constituency in which it has registered.

Section 7. Certified List of Registered Parties. The COMELEC shall, not later than sixty (60) days before election, prepare a certified list of national, regional, or sectoral parties, organizations or coalitions which have applied or who have manifested their desire to participate under the party-list system and distribute copies thereof to all precincts for posting in the polling places on election day. The names of the part y-list nominees shall not be shown on the certified list.

Section 8. Nomination of Party-List Representatives. Each registered party, organization or coalition shall submit to the COMELEC not later than forty-five (45) days before the election a list of names, not less than five (5), from which party-list representatives shall be chosen in case it obtains the required number of votes.

A person may be nominated in one (1) list only. Only persons who have given their consent in writing may be named in the list. The list shall not include any candidate for any elective office or a person who has lost his bid for an elective office in the immediately preceding election. No change of names or alteration of the order of nominees shall be allowed after the same shall have been submitted to the COMELEC except in cases where the nominee dies, or withdraws in writing his nomination, becomes incapacitated in which case the name of the substitute nominee shall be placed last in the list. Incumbent sectoral representatives in the House of Representatives who are nominated in the party-list system shall not be considered resigned.

Section 9. Qualifications of Party-List Nominees. No person shall be nominated as party-list representative unless he is a natural-born citizen of the Philippines, a registered voter, a resident of the Philippines for a period of not less than one (1)year immediately preceding the day of the election, able to read and write, a bona fide member of the party or organization which he seeks to represent for at least ninety (90) days preceding the day of the election, and is at least twenty-five (25) years of age on the day of the election.

In case of a nominee of the youth sector, he must at least be twenty-five (25) but not more than thirty (30) years of age on the day of the election. Any youth sectoral representative who attains the age of thirty (30) during his term shall be allowed to continue in office until the expiration of his term.

Section 10. Manner of Voting. Every voter shall be entitled to two (2) votes: the first is a vote for candidate for member of the House of Representatives in his legislative district, and the second, a vote for the party, organizations, or coalition he wants represented in the house of Representatives: Provided, That a vote cast for a party, sectoral organization, or coalition not entitled to be voted for shall not be counted: Provided, finally, That the first election under the party-list system shall be held in May 1998.

The COMELEC shall undertake the necessary information campaign for purposes of educating the electorate on the matter of the party-list system.

Section 11. Number of Party-List Representatives. The party-list representatives shall constitute twenty per centum (20%) of the total number of the members of the House of Representatives including those under the party-list.

For purposes of the May 1998 elections, the first five (5) major political parties on the basis of party representation in the House of Representatives at the start of the Tenth Congress of the Philippines shall not be entitled to participate in the party-list system.

In determining the allocation of seats for the second vote, the following procedure shall be observed:

(a) The parties, organizations, and coalitions shall be ranked from the highest to the lowest based on the number of votes they garnered during the elections.

(b) The parties, organizations, and coalitions receiving at least two percent (2%) of the total votes cast for the party-list system shall be entitled to one seat each: Provided, That those garnering more than two percent (2%) of the votes shall be entitled to additional seats in proportion to their total number of votes : Provided, finally, That each party, organization, or coalition shall be entitled to not more than three (3) seats.

Section 12. Procedure in Allocating Seats for Party-List Representatives. The COMELEC shall tally all the votes for the parties, organizations, or coalitions on a nationwide basis, rank them according to the number of votes received and allocate party-list representatives proportionately according to the percentage of votes obtained by each party, organization, or coalition as against the total nationwide votes cast for the party-list system.

Section 13. How Party-List Representatives are Chosen. Party-list representatives shall be proclaimed by the COMELEC based on the list of names submitted by the respective parties, organizations, or coalitions to the COMELEC according to their ranking in said list.

Section 14. Term of Office. Party-list representatives shall be elected for a term of three (3) years which shall begin, unless otherwise provided by law, at noon on the thirtieth day of June next following their election. No party-list representatives shall serve for more than three (3) consecutive terms. Voluntary renunciation of the office for any length of time shall not be considered as an interruption in the continuity his service for the full term for which he was elected.

Section 15. Change of Affiliation; Effect. Any elected party-list representative who changes his political party or sectoral affiliation during his term of office shall forfeit his seat: Provided, That if he changes his political party or sectoral affiliation within six (6) months before an election, he shall not be eligible for nomination as party-list representative under his new party or organization.

Section 16. Vacancy. In case of vacancy in the seats reserved for party-list representatives, the vacancy shall be automatically filled by the next representative from the list of nominees in the order submitted to the COMELEC by the same party, organization, or coalition, who shall serve for the unexpired term. If the list is exhausted, the party, organization coalition concerned shall submit additional nominees.

Section 17. Rights of Party-List Representatives. Party-List Representatives shall be entitled to the same salaries and emoluments as regular members of the House of Representatives.

Section 18. Rules and Regulations. The COMELEC shall promulgate the necessary rules and regulations as may be necessary to carry out the purposes of this Act.

Section 19. Appropriations. The amount necessary for the implementation of this Act shall be provided in the regular appropriations for the Commission on Elections starting fiscal year 1996 under the General Appropriations Act.

Starting 1995, the COMELEC is hereby authorized to utilize savings and other available funds for purposes of its information campaign on the party-list system.

Section 20. Separability Clause. If any part of this Act is held invalid or unconstitutional, the other parts or provisions thereof shall remain valid and effective.

Section 21. Repealing Clause. All laws, decrees, executive orders, rules and regulations, or parts thereof, inconsistent with the provisions of this Act are hereby repealed.

Section 22. Effectivity. This Act shall take effect fifteen (15) days after its publication in a newspaper of general circulation.

Approved, March 3, 1995.